Maak het (on)persoonlijk

In het lezenswaardige en interessante boek 'De meeste mensen deugen' van Rutger Bregman wordt ingegaan op hoe mensen in crisissituaties reageren. Hoe treden mensen op als ze al hun bestaanszekerheden zijn verloren? Blijven er menselijke, sociale trekken over als je niets meer hebt en aan jezelf bent overgeleverd? Aan de hand van vele wetenschappelijke onderzoeken bewijst hij dat de mens in wezen 'goed' is en meestal blijft, ook in de meest ernstige situaties.

Gedrag zie je echter veranderen als de omgeving waarin je moet functioneren onpersoonlijk wordt. Dan blijken mensen in staat 'onmenselijk' of hardvochtig te reageren. Hij beschrijft situaties tijdens de loopgravenoorlog in de eerste wereldoorlog. Er werden maar heel weinig soldaten van de vijand ook echt doodgeschoten. Het een op een contact weerhield de soldaten ervan om de ander neer te schieten. Daar staat tegenover dat de meeste doden in oorlogen en conflicten vallen door bommen en mortieren. Het afvuren is anoniem, je staat niet oog in oog met de ander, met je 'tegenstander'. Maar ook als mensen of groepen mensen worden weggezet als 'kakkerlakken' dan blijken anderen hardvochtiger te zijn in hun reacties.

Aan dit soort voorbeelden, uitwerkingen moet ik denken als ik een aantal maatschappelijke ontwikkelingen in ons land bekijk. De toeslagenfraude, het functioneren van het UWV, de vluchtelingenkwestie.

De aanpak van de belastingdienst, en hierbij haar ambtenaren, bij de toeslagen affaire, lijken mede veroorzaakt te worden door de anonimiteit van de aanvrager. Een politiek klimaat waarbij fraude voortdurend op de agenda staat, leidt er natuurlijk toe dat uitvoerende organisaties hierop worden aangestuurd en beoordeeld. De aanvrager wordt, anoniem als hij is, bij voorbaat weggezet als potentiële fraudeur. En elk mogelijk fraudegeval bevestigt het beeld.

In de vluchtelingen crisis zie je hetzelfde patroon. Het beeld van een dood kind op een strand leidt tot volkswoede (zo ga je niet met mensen om, wees ruimhartig). Daartegenover staan de soms grote getallen aan (onbekende) asielzoekers, vluchtelingen in combinatie met verhalen over criminaliteit (grenzen dicht, terugsturen, opvangen in de regio).

Iets dichter bij huis. Een buurjongen met een Wajong uitkering wilde, samen met zijn begeleider, op zoek naar werk. Hij wil de uitkering uit, meer deelgenoot van de samenleving worden. Toen men zich meldde bij het UWV kwam er echter geen afspraak. Zijn digitale dossier was namelijk niet compleet.....Met als gevolg dat hij nu twee jaar verder, kapot gebeukt door de bureaucratie, nog steeds doelloos thuis zit; een gesprek heeft nog niet plaatsgevonden.

Het wordt tijd dat de anonimiteit wordt opgeheven. Niet alles meer digitaal afhandelen, aandacht voor de reële vragen van de burger. Bel eens iemand op, nodig eens iemand uit voor een gesprek. Een kleine investering die veel leed en kosten kan besparen.